<p class="MsoNormal" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; LINE-HEIGHT: 200%"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span lang="FA" dir="rtl" style="FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; LINE-HEIGHT: 200%"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span lang="FA" dir="rtl" style="FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; LINE-HEIGHT: 200%; TEXT-ALIGN: justify"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span lang="FA" dir="rtl" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">   </span>زمانی درصدد بودم رسالهٔ دکترای خود را درباب نقطویان بنویسم. کار را با مطالعات اولیه و رایزنی‌ها و رایجویی‌های مقدماتی آغاز کردم. در میان آن جستجوها، یکی رفتن به مشهد مقدس و رسیدن به خدمت استاد فاضل احمد گلچین معانی بود(روانش شاد و روح پر فتوحش قرین رحمت حق باد). به پایمردی استاد عزیزم دکتر محمد جعفر یاحقی وقتی برای ملاقات از ایشان گرفتم و در ملازمت جناب آقای دکتر یاحقی به منزل ایشان رفتم. استاد سخت بیمار بود و توان سخن گفتن نداشت. از او پرسیدم که نمی‌دانم بعد از رسالهٔ دکتر صادق کیا دربارهٔ پسیخانیان، می‌توان چیز تازه‌ای دربارهٔ این فرقه یافت و حرف تازه‌ای زد یا نه؟ پاسخ استاد این بود که من نمی‌توانم به تو نشانی کتاب و نسخهٔ خاصی را بدهم، ولی همین‌قدر می‌توانم بگویم که کار را شروع کن و در میان فهرست‌ها و تذکره‌ها آنقدر خواهی یافت که تصورش را نمی‌کنی. این سخن استاد برایم هم کلید بود و هم گنج و به پشتوانه و اعتماد آن برای انجام پژوهش مصمم شدم.</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">   </span>همچنین نامه‌ای نوشتم به استاد گرانقدر و دانشمندم جناب آقای ذکاوتی قراگزلو و از ایشان نیز مدد و راهنمایی خواستم. پاسخ ایشان نیز امیدوار کننده و راهگشا بود. از سر لطف و کرامت استادی درجواب نامه‌ام مرقومه‌ای فرستادند و در آن تأکید کردند که این موضوع هنوز برای پژوهش ظرفیت بسیاری دارد و تنها برای هریک از دو رسالهٔ محمود پسیخانی که در کتابخانهٔ ملی ملک نگهداری می‌شود(رسالهٔ میزان و رسالهٔ مفاتیح‌القلوب) می‌توان یک رسالهٔ دکتری نوشت و این سخن نیز بسیار امیدوارم کرد.</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">    </span>بگذریم از‌ اینکه اجازه نیافتم آن پژوهش را سامان دهم و به‌پایان برم و پس از ماهها تلاش مشتاقانه کارم را متوقف کردم، ولی به‌هر حال در همان ماه‌ها به‌خوبی دریافتم که در مورد آن فرقه، رسائل و معتقداتش و تکاپوهای فکری و سیاسی پیروانش در ایران و شبه قارهٔ هند می‌توان رساله‌ها نوشت و هنوز کاری انجام نشده است. همچنین به‌آگاهی‌هایی دست یافتم که امیدوارم بتوانم بخشی از آن یافته‌ها را به مرور زمان بنویسم، هر چند دیگر<span style="mso-spacerun: yes">  </span>انگیزهٔ شروع دوبارهٔ آن کار را درخود نمی‌بینم.</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><span style="mso-spacerun: yes">   </span>در کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران میکروفیلم نسخه‌ای با شمارهٔ 2930 وجود دارد که استاد شادروان مجتبی مینوی آن را از یکی از کتابخانه‌ای ترکیه برای دانشگاه<span style="mso-spacerun: yes">  </span>تهران تهیه کرده و به‌آن مرکز تقدیم داشته‌اند. نام کتاب «رشح البیان و شرح التبیان»اثرمحمود پسیخانی‌گیلانی‌است. ایشان نسخه را «نسخهٔ نفیس و بی‌نظیر» دانسته‌اند و دربارهٔ آن نوشته‌</span><span dir="ltr"></span><span lang="FA" dir="ltr" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><span dir="ltr"></span> </span></font></font><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4">‌اند: </font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 72pt 10pt 0cm; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4">رشح‌البیان و شرح‌التبیان تألیف محود پسیخانی؛ نسخهٔ حاضر در سنهٔ 1058 در عقائد نقطویه به‌خط یکی از پیروان این فرقه نوشته شده. این فرقه تا زمان صفویه وجود داشته و به‌طوریکه در عالم آرای عباسی می‌نویسد، شاه عباس کبیر حین سفر مشهد در شهر کاشان پیشوای این فرقه را هلاک ساخت به‌دست خود. کتب و رسائل معتقدات این‌قوم به‌کلی معدوم و نابود شده و هیچ در دست نیست و نسخهٔ حاضر که حاوی کلیهٔ اصول و عقاید نقطویون است با اسلوب خاص تألیف [شده] و منبع ذی‌قیمت و مهمی است برای تحقیق و کشف معتقدات آنها.</font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 72pt 10pt 0cm; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">   </span>کتاب 279 صفحه و چهار هزار و صد و شصت سطر است و 69 بیان؛ کاتب و محرر نسخه، خواجه نجیب عجمی ثروی ابن میرزا خان رستمداری صالحانی المسکن[است].</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 72pt 10pt 0cm; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">   </span>نام کتاب را اینجانب به‌پیروی از صاحب اولیهٔ آن که در پشت جلد و صفحهٔ اول است «رشح‌البیان و شرح التبیان» ثبت کردم، ولی در دیباچه که دقت شود، اگر از سهل‌انگاری در نقطه گذاری کاتب نباشد «رسخ البیان و فتح التبیان» خوانده می‌شود و این نام با معتقدات این‌فرقه و مطالب کتاب بی‌مناسبت نمی‌باشد».</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4">ایشان فهرستی نیز برای معرفی مطالب نسخه تهیه کرده و در آغاز نسخه قرار داده‌اند که برای بررسی و کاوش در نسخه <span style="mso-spacerun: yes"> </span>سودمند است.</font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "><font face="arial,helvetica,sans-serif"><font size="4"><span style="mso-spacerun: yes">   </span>این تنها یکی از رسائل محمود پسیخانی گیلانی است. همانگونه که به نقل از مکتوب استاد ذکاوتی اشاره‌ شد، دو رسالهٔ دیگر نیز در کتابخانهٔ‌ ملی ملک موجود است و البته این همهٔ رسائل نیست. رسائل دیگری نیز شناخته آمده است که به یاری خدا در یادداشتی دیگر بدان رسائل خواهم پرداخت.</font></font></span></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 36pt 10pt 0cm; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span dir="ltr" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 10pt; DIRECTION: rtl; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify"><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font><span dir="ltr" style="FONT-SIZE: 16pt; LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: "></span><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"></font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p></p><p><font face="arial,helvetica,sans-serif" size="4"> </font></p>